Szkoła Zgromadzenia Kupców była jedną z najsłynniejszych szkół w Łodzi na początku XX wieku. Budynek placówki został ostatecznie zbudowany w 1911 roku. Inicjatorem budowy szkoły było Zgromadzenie Kupców miasta Łodzi. Stypendia dla uzdolnionej młodzieży finansowali bogaci przemysłowcy miasta, którzy potrzebowali nowej, utalentowanej kadry. W okresie międzywojennym pomieszczenia szkoły były wykorzystywane także przez inne placówki. Szkoła Zgromadzenia Kupców zakończyła swoją działalność w 1939 roku, kiedy Łódź została zajęta przez wojska hitlerowskie. Jednak w latach powojennych teren szkoły został przekazany na Uniwersytet Łódzki – w ten sposób instytucja zyskała nowe życie – pisze lodz.one.
Założenie Szkoły Zgromadzenia Kupców
Historia Szkoły Zgromadzenia Kupców sięga początku XX wieku. Wtedy to Zgromadzenie Kupców miasta Łodzi zdecydowało o budowie nowego gmachu szkolnego zamiast placówki, która znajdowała się przy ulicy Dzielnej 41 (obecnie ul. Prezydenta Gabriela Narutowicza).
Nazwa placówki pochodzi od inicjatorów jej budowy – Zgromadzenia Kupców. Zgodnie z planem miała to być siedmioklasowa szkoła handlowa.
W 1903 roku architekt Franciszek Chełmiński opracował projekt przyszłego zakładu, który jednak został uznany za nieodpowiedni. Następnie został rozpisany ogólnokrajowy konkurs na projekt szkoły, jednak ze względu na powstanie czerwcowe – demonstrację robotników przeciwko Imperium Rosyjskiemu – budowę placówki trzeba było odłożyć w czasie. Z powodu wydarzeń rewolucyjnych ustały również inwestycje finansowe w budowę placówki.
Mimo że już w 1906 roku robotnicy przygotowali teren pod budowę placówki, prace budowlane rozpoczęto dopiero w 1909 roku. Budynek został zaprojektowany przez czołowych architektów łódzkich: Dawida Landego, Gustawa Landau-Gutentegera i Piotra Brukalskiego.
7 marca 1909 roku w budynku szkoły odbyło się zebranie organizacyjne łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (prekursora Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego). Na zebraniu oddziału wybrano Wacława Klossa dyrektorem placówki. Spotkanie upamiętnia tablica na murze budynku.
Ostateczne zakończenie budowy Szkoły Zgromadzenia Kupców nastąpiło w 1911 roku. Była to wówczas jedna z pierwszych betonowych budowli w Polsce.
Wzniesiony budynek posiadał żelbetonowe stropy, instalację centralnego ogrzewania i bieżącą wodę. Mieściło się w nim 20 sal wykładowych i dwie aule przystosowane do wykładów z chemii i fizyki, a także sale rysunkowe, rekreacyjne, laboratoria, biblioteka, czytelnia oraz pomieszczenia przeznaczone na zbiory.
W okresie istnienia placówki miały miejsce różne reorganizacje. Początkowo była to siedmioklasowa szkoła handlowa, w której uczyli się chłopcy. Nauka w szkole była droga. Jednak łódzcy przemysłowcy, którzy potrzebowali zdolnych fachowców do swoich fabryk i zakładów, fundowali stypendia dla uczniów. Umożliwiło to studiowanie w placówce utalentowanej młodzieży z biednych rodzin.
Ciekawostką jest, że carskie władze odmówiły uznania świadectw Szkoły Zgromadzenia Kupców. O prestiżu placówki świadczył jednak fakt, że mieszczący się w Szwajcarii Uniwersytet we Fryburgu przyjmował absolwentów Szkoły bez dodatkowych egzaminów.
W 1933 roku w związku z reformą oświaty placówkę przekształcono w szkołę powszechną III stopnia i szkołę średnią obejmującą gimnazjum (a nieco później dwa licea). Wszystkie szkoły były własnością Łódzkiego Zgromadzenia Kupców.
Ponadto w latach międzywojennych na terenie szkoły działały inne instytucje, m.in. Instytut Nauczycielski powołany staraniem Łódzkiego Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (1921–1928) oraz Wyższa Szkoła Nauk Społecznych i Ekonomicznych (1925–1928) – tradycja kontynuowana przez Uniwersytet Łódzki.
Nauka odbywała się w pomieszczeniach Szkoły Zgromadzenia Kupców do września 1939 roku. Po zajęciu Łodzi przez wojska niemieckie szkoła została zamknięta, ponieważ większość uczniów stanowili Żydzi.
Architektura budynku
Forma architektoniczna Szkoły Zgromadzenia Kupców charakteryzuje się cechami modernistycznymi. Wysokie trójdzielne okna na najwyższej ostatniej kondygnacji zwieńczone są łagodnymi łukami, co nadaje im secesyjny charakter. Ornamenty zdobiące budynek nawiązują do secesji wiedeńskiej. Budynek sali gimnastycznej został ozdobiony pionowymi elementami, które optycznie zwiększyły jego bryłę.
Budynek ma cztery kondygnacje, z wyraźnymi ryzalitami bocznymi i płytkim ryzalitem w centrum elewacji frontowej. Elewacja wschodnia, od strony parku im. St. Staszica, została wzbogacona wyraźnym ryzalitem, zwieńczonym kopułą i mieszczącym klatkę schodową. Od strony zachodniej znajduje się budynek dawnego gimnazjum, który był połączony z budynkiem głównym i został zaadaptowany na aulę.
Po wojnie budynek Szkoły został przekazany Uniwersytetowi Łódzkiemu
Jak wspomniano powyżej, Szkoła Zgromadzenia Kupców zakończyła swoją działalność wraz z początkiem II wojny światowej i zajęciem Łodzi przez hitlerowców.
Pomieszczenia Szkoły Zgromadzenia Kupców zyskały nowe życie po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku. Budynek trafił w posiadanie Uniwersytetu Łódzkiego. Umieszczono w nim Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, który funkcjonował do czasu reorganizacji, czyli do 1951 roku. Później, w wyniku kolejnych przekształceń wydziałów (pojawił się Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii oraz Wydział Fizyki i Chemii), budynek stał się siedzibą Wydziału Chemii, który funkcjonował tam do 2010 roku. A w przylegającej do budynku dawnej sali gimnastycznej odbywały się posiedzenia senatu Uniwersytetu Łódzkiego.
Później profesor Uniwersytetu Łódzkiego Bogusław Kryczka, który w latach 2002-2007 był dziekanem Wydziału Fizyki i Chemii, a w latach 2007-2012 dziekanem Wydziału Chemii, wspominał, jak studenci różnych wydziałów dzielili pomieszczenia placówki.
W piwnicy uczelni badania prowadzili chemicy z Akademii Medycznej – niezależnej placówki edukacyjnej, która powstała na bazie Akademii Medycznej Uniwersytetu Łódzkiego. Parter budynku zajmowali biolodzy, którzy mieli pokaźną kolekcję wypchanych ptaków. A piętro wyżej swoje eksperymenty przeprowadzali chemicy organiczni z Uniwersytetu Łódzkiego. Czasami ich eksperymenty kończyły się zalaniem niższego piętra z powodu problemów z aparaturą. Wtedy oburzeni biolodzy przybiegali do nich i skarżyli się, że woda zalewa ich ptaki. Fizycy przeprowadzali różne eksperymenty na trzecim piętrze.
Profesor Kryczka wspominał, że budynek Szkoły Zgromadzenia Kupców, który został przekazany Uniwersytetowi Łódzkiemu, często „wpadał w oko” filmowcom. Teren budynku stał się jednym z miejsc kręcenia w 1976 roku serialu telewizyjnego Zbigniewa Chmielewskiego „Daleko od szosy”.
Ponadto budynek i jego tereny pojawiają się w filmie w reżyserii Agnieszki Holland „Gorączka. Dzieje jednego pocisku”. W filmie wnętrze budynku służyło jako komisariat policji.
Modernizacja budynku
Budynek dawnej Szkoły Zgromadzenia Kupców cieszy się dużą popularnością wśród łodzian i gości odwiedzających miasto. Turyści często robią pamiątkowe zdjęcia na tle tego budynku.
Już w latach 80-tych XX wieku stało się jasne, że obiekt wymaga poważnego remontu. Pierwszy remont budynku miał miejsce w latach 90-tych. Ciekawostką jest, że podczas ówczesnego remontu robotnicy na prośbę pracowników Wydziału Fizyki i Chemii próbowali odnaleźć pod warstwą tynku tablicę pamiątkową przedstawiającą grupę studentów Szkoły Zgromadzenia Kupców. Przedstawieni na tablicy studenci poszli walczyć podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. W celu zachowania tablicy pamiątkowej prawdopodobnie została ona zamurowana, ale podczas remontu jej nie odnaleziono.
W 2012 roku rozpoczęto modernizację dawnego budynku Szkoły Zgromadzenia Kupców. Remont budynku kosztował 14 mln zł. Po zakończeniu prac remontowych w 2015 roku przeniósł się tu rektorat Uniwersytetu Łódzkiego.
W 1971 roku budynek dawnej Szkoły Zgromadzenia Kupców został wpisany do rejestru zabytków.
